Bộ Công Thương làm chưa đúng chỉ đạo của Thủ tướng về thanh tra điện

Năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về Cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam (Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg) nhưng Bộ Công Thương không thực hiện đúng các quy định.

Tại Kết luận của Thanh tra Chính phủ về việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh, Bộ Công Thương có một số khuyết điểm, vi phạm trong việc phê duyệt bổ sung các dự án điện mặt trời (ĐMT).

Cụ thể, năm 2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về Cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam.

Theo kết luận thanh tra chỉ ra, Bộ Công Thương đã không thực hiện đúng các quy định nêu trên, việc lập “Quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035” là không đúng với thời kỳ quy hoạch đến năm 2020 đã được xác định rõ tại khoản 2 Điều 4 nêu trên và không phù hợp với thời kỳ Quy hoạch điện VII, giai đoạn 2016 - 2020;

Bộ Công Thương đã chậm trễ trong việc lập quy hoạch. Ngày 14-12-2018, Bộ Công Thương mới trình Thủ tướng Chính phủ Quy hoạch, tức là thời gian thi hành Quyết định đã trôi qua 18,5 tháng (hết 3/4 thời gian).

Quy hoạch điện mặt trời mà Bộ Công Thương lập, trình đã không được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; Bộ Công Thương cho rằng do Luật Quy hoạch được Quốc hội thông qua ngày 24-11-2017 có hiệu lực từ ngày 1-1-2019, trong đó, “không có quy hoạch điện mặt trời quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 ”, do đó, Thủ tướng Chính phủ không phê duyệt và không có chỉ đạo thêm về việc phê duyệt Quy hoạch điện mặt trời quốc gia.

Theo Thanh tra Chính phủ, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia là một trong 39 quy hoạch ngành quốc gia thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Quy hoạch. Do đó, Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc Bộ Công Thương viện dẫn Luật Quy hoạch không ghi chi tiết quy hoạch nguồn điện mặt trời là lý do để không có quy hoạch phát triển điện mặt trời đến năm 2020 là không phù hợp với các quy định pháp luật về Quy hoạch và Điện lực.

Việc Bộ Công Thương phê duyệt 92 dự án với tổng công suất 3.194 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020 là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch (không có quy hoạch), vi phạm khoản 1 Điều 4 Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg.

Tổng công suất nguồn ĐMT đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 850 MW, tuy nhiên, Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh, xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư .

Kết luận khẳng định việc phê duyệt 54 dự án này là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch, vi phạm khoản 1 Điều 4 Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg.

Bên cạnh đó, việc Bộ Công Thương phê duyệt bổ sung các dự án ĐMT không quá 50 MW vào Quy hoạch điện lực cấp tỉnh, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung các dự án ĐMT trên 50 MW vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư dự án - mà không lập quy hoạch điều chỉnh, không lập quy hoạch theo quy định tại khoản 2 Điều 4 Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg để làm căn cứ, cơ sở cho việc quản lý đầu tư theo đúng trình tự quy định, dẫn đến việc phê duyệt bổ sung các dự án ĐMT không có căn cứ pháp lý về quy hoạch, không có tính tổng thể, không có cơ sở để quản lý, kiểm soát việc phê duyệt bổ sung, không phù hợp với Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Ngoài ra, còn không đảm bảo cạnh tranh trong thu hút đầu tư, không đảm bảo minh bạch, nguy cơ phát sinh cơ chế xin - cho.

Thanh tra Chính phủ kết luận, việc thực hiện không đồng bộ giữa việc bổ sung quy hoạch từng dự án, không có quy hoạch tổng thể và không đồng bộ với lưới điện đi kèm - với tiến độ xây dựng các công trình lưới điện từ 3 đến 5 năm, chậm hơn nhiều so với tiến độ vận hành của ĐMT, dẫn đến khó khăn trong việc vận hành hệ thống điện, có khả năng gây quá tải cục bộ và trên diện rộng khu vực các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên, Gia lai, Đắk lắk, buộc các nhà máy điện phải giảm phát.

“Trách nhiệm chính đối với những khuyết điểm, vi phạm nêu trên thuộc về Bộ Công Thương. Ngoài ra còn có trách nhiệm liên quan của UBND các tỉnh trong việc đề xuất đầu tư dự án”- Kết luận nêu.

Đối với việc việc ban hành, tham mưu ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, phê duyệt bổ sung các dự án nguồn điện, Thanh tra Chính phủ kết luận còn có một số nội dung chưa chặt chẽ, không còn phù hợp, đặc biệt là việc tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung các dự án trên 50 MW vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Đối với việc ban hành, tham mưu ban hành các quy định về quản lý điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN), Bộ Công Thương đã ban hành và tham mưu ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn thực hiện còn có một số sở hở, bất cập như: không xác định, quy định cụ thể về “mái nhà” sử dụng để lắp đặt các tấm quang điện của hệ thống điện mặt trời mái nhà;

Hướng dẫn thực hiện chuyển nhượng dự án nhưng không được gộp các hợp đồng mua bán hệ thống ĐMTMN thành một hợp đồng là không có tác dụng trong quản lý mà còn nguy cơ lợi dụng chính sách để đầu tư nhanh nhiều hệ thống, cụm hệ thống ĐMTMN công suất lớn trên đất nông, lâm nghiệp với diện tích lớn dưới mô hình trang trại, vi phạm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất... nhưng được hưởng cơ chế khuyến khích đầu tư như hệ thống ĐMTMN.

Kết luận thanh tra cho rằng, những sơ hở, bất cập, khuyết điểm, vi phạm trong việc ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện, tham mưu ban hành cơ chế khuyến khích phát triển ĐMTMN như trên có nguy cơ dẫn đến lợi dụng chính sách để đầu tư nhanh nhiều hệ thống, cụm hệ thống ĐMTMN với công suất lớn, không được quản lý chặt chẽ trong quá trình tổ chức thực hiện, thiếu sự phối hợp giữa Bộ Công Thương, UBND các địa phương và EVN.

Vì vậy, các hệ thống/cụm hệ thống ĐMTMN đầu tư xây dựng trên đất nông, lâm nghiệp với diện tích lớn dưới mô hình đầu tư xây dựng mới trang trại nuôi trồng, vi phạm quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, nhưng đã được áp dụng cơ chế ưu đãi của hệ thống ĐMTMN cần phải được rà soát, xem xét lại việc áp dụng giá FIT 8,38 UScent/kWh trong 20 năm, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, Nhà đầu tư và người dân.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng tham mưu điều kiện để các dự án điện mặt trời nối lưới được áp dụng giá FIT 7,09 UScent/kWh là mở rộng đối tượng, trái với kết luận của Thường trực Chính phủ, dẫn đến 14 dự án được hưởng giá FIT 7,09 UScent/kWh không đúng đối tượng.

“Trách nhiệm chính đối với những khuyết điểm, vi phạm nêu trên thuộc về Bộ Công Thương với vai trò chủ trì tham mưu. Đối với việc tham mưu điều kiện để các dự án điện mặt trời nối lưới được áp dụng giá FIT 7,09 UScent/kWh, ngoài trách nhiệm chính của Bộ Công Thương còn có trách nhiệm của các bộ, cơ quan liên quan (Tài chính, Tư pháp, KH-ĐT, TN-MT, NN&PTNT, KH-CN, Xây dựng, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Văn phòng Chính phủ và EVN) do đã đồng thuận với phương án đề xuất của Bộ Công Thương”, kết luận Thanh tra nêu rõ.