Tháp Mường Và, độc đáo kiến trúc dân tộc Lào tỉnh Sơn La

Một góc trung tâm huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La.

Tọa lạc tại xã Mường Và, cách trung tâm huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La khoảng 7,5km về phía Đông Nam, tháp Mường Và nằm trong hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh của tỉnh Sơn La, là một công trình kiến trúc linh thiêng, cổ kính được nhân dân địa phương tự hào, tôn sùng và bảo vệ từ bao đời nay. Mường Và theo tiếng địa phương có nghĩa là miền đất đông người tập trung sinh sống, đất đai bằng phẳng màu mỡ, phong cảnh đẹp.

Theo truyền thuyết kể lại thì vào Thế kỷ 17 có một thầy địa lý người Hoa đi qua vùng đất này thấy có cảnh đẹp, về địa lý thuận lợi, đằng sau Bản Mường Và là dãy núi chạy dài, đằng trước là một cách đồng rộng lớn, có con suối chảy qua. Dựa theo thuyết phong thuỷ thì đây là một vùng đất đẹp và ổn định. Ông thầy địa lý đã bàn với Chẩu Hua (Người đứng đầu trong vùng) để xây dựng chùa và tháp.

Chẩu Hua đã huy động lực lượng nhân dân trong vùng khởi công đắp quả đồi ngay tại trung tâm bản. Đất đắp đồi được lấy từ hai bên cạnh và đằng sau Tháp (hiện nay xung quang tháp còn dấu tích 3 chiếc hồ lớn). Sau khi đắp đồi xong, Chẩu Hua cho xây Tháp và dựng chùa, đây là nơi sinh hoạt không thể thiếu của cộng đồng, nơi để người dân đến lễ phật, nghe kinh, nơi tập hợp toàn dân vào những ngày lễ hội và bàn bạc đến những vấn đề liên quan đến lợi ích chung của cộng đồng. Trải qua chiến tranh và thời gian hiện ngôi chùa đã không còn chỉ còn lại Tháp.

Di tích lịch sử Tháp Mường Và.

Tháp Mường Và được xây dựng trên ngọn đồi theo hình bút tháp cao 13 m, chia thành 5 tầng, từ xa nhìn thấy tháp vút cao lên nền trời xanh với những đường nét sắc sảo, thanh lịch, tạo thế hiên ngang và uy nghi của công trình. Giữa các tầng tháp trang trí bằng hình lõm (nhìn mặt cắt như hình bán nguyệt). Nơi tiếp giáp với tầng 2 trang trí hoa văn dây xoắn điểm xuyết hoa cúc. Nơi tiếp giáp với tầng 3 được trang trí hình voi đi lên núi... đến tầng 5 trang trí như một búp sen. Tháp được xây bằng gạch vồ, mỗi viên gạch vồ có chiều dài là 35cm, rộng 15cm, dầy 6cm, là loại gạch mầu đỏ được gắn với nhau bằng vôi, cát và mật. Tháp được xây đặc toàn bộ, không có cửa, phân chia 4 mặt khá đều nhau, mỗi mặt quay một hướng.

Đứng từ trên tháp thả tầm mắt sẽ bao quát được cả trung tâm xã Mường Và với cánh đồng rộng lớn và những dãy núi trập trùng bao quanh. Năm 1998, tháp Mường Và được Bộ Văn hóa và Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích kiến trúc-nghệ thuật cấp quốc gia.

Ông Lò Văn Nam, người dân xã Mường Và cho biết: “ Kiến trúc tháp Mường Và thể hiện sự đoàn kết giữa các dân tộc trong vùng. Bà con cùng nhau làm ăn, cùng nhau chung sống hoà thuận, luôn giúp đỡ nhau trong mọi công việc. Các hoa văn như hình người, hoa sen cũng đều mang những ý nghĩa riêng biệt và đều được thể hiện tinh xảo trên tháp”.

Di tích tháp Mường Và ngoài ý nghĩa về mặt kiến trúc cổ, kiến trúc nghệ thuật, còn được xem là biểu tượng đoàn kết giữa hai dân tộc Việt - Lào. Tháp Mường Và còn là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại và là nơi nguyện cầu của người dân nơi đây về cuộc sống an bình, no ấm. Trải qua hơn 400 năm trường tồn, tháp Mường Và đã thu hút đông đảo du khách đến tham quan, tìm hiểu.

Chị Lê Thị Hồng, đến từ thành phố Sơn La nói: “ Lần đầu đến tham quan tháp Mường Và, tôi cảm thấy rất ấn tượng với kiểu kiến trúc độc đáo, hoàng tránh và cổ kính của tháp. Đây thực sự là một công trình của tình đoàn kết, đến bản thân tôi cũng không thể tưởng tượng được làm thế nào mà cách đây 400 năm con người lại có thể tạo ra được một công trình cao, đồ sộ đến như vậy.

Đến thăm Tháp Mường Và vào thời điểm mùa thu hàng năm, bạn sẽ được thu trọn trong tầm mắt một màu vàng thơm của những cánh đồng lúa nếp Mường Và, Mường Lạn, Púng Bánh ở Sốp Cộp. Phía sau tháp là một dải núi dài ôm lấy tháp, phía trước mắt là một cánh đồng rộng lớn có con suối Nậm Ca chảy qua. Vào lúc sáng sớm hay buổi hoàng hôn, xa xa màn sương giăng như một dòng sông mây ngang sườn núi. Từ trên đồi nhìn bao quát cả trung tâm xã với những cánh đồng lúa rộng, những mái nhà sàn mái lợp ngói phủ mầu rêu phong khiến cho cảnh sắc nơi đây trở nên bồng bềnh, huyền ảo, đẹp như một bức tranh. 

Di tích tháp Mường Và, ngoài ý nghĩa rất quan trọng về mặt kiến trúc cổ, kiến trúc nghệ thuật, còn có ý nghĩa lịch sử rất quan trọng bởi nằm ngay ở nơi tiếp giáp vùng biên giới giữa Việt Nam và Lào; qua đó khẳng định tình đoàn kết giữa Việt Nam và Lào cũng như mối giao lưu về văn hóa giữa hai dân tộc vùng biên giới là dân tộc Lào và dân tộc Thái ở Sơn La. Những năm gần đây, tỉnh Sơn La rất quan tâm tới di tích này. Ngoài hai lần trùng tu, tỉnh còn xây dựng nhà lưu niệm để lưu giữ những hiện vật có giá trị của di tích còn sót lại.

Theo lời kể, trong quần thể di tích tháp cổ Mường Và trước kia còn có một ngôi chùa gỗ 2 gian, cách tháp 100 m. Trong chùa có chỗ để thờ tượng (chùa thờ 13 tượng), là nơi để nhân dân trong vùng lui tới thực hiện các nghi lễ văn hóa tín ngưỡng. Ngoài ra trong ngôi chùa này còn có một trống gỗ, một sách cổ viết bằng chữ Phạn. Trải qua chiến tranh tàn phá và không có sự quản lý, lưu giữ, hiện nay chùa bị phá huỷ hoàn toàn; hiện vật trong chùa được phân tán trong nhân dân lưu giữ. Trải qua những biến cố thăng trầm hơn 400 năm của tháp Mường Và, do chiến tranh rồi thiên tai, hiện chùa và tháp Mường Và đã không còn nguyên vẹn như xưa, đến nay đã hai lần tháp được trùng tu lại theo kiến trúc cũ.

 Tháp có chiều cao 13m với kiến trúc độc đáo.

Hàng năm, vào các dịp lễ hội "Xên Mường", "Khảu hó",... Nhân dân trong vùng nô nức đến xem hội và tham quan tháp Mường Và, tạo điều kiện cho địa phương thúc đẩy phát triển du lịch. Phó Chủ tịch UBND xã Mường Và, ông Lò Văn Hương thông tin: “ Chính quyền địa phương sẽ đề nghị với cấp có thẩm quyền cho phép thành lập khu du lịch cộng đồng gắn với tháp Mường Và. Đây là điều kiện để địa phương vừa bảo tồn di tích lịch sử vừa quảng bá văn hoá của các dân tộc xã Mường Và đến với bạn bè, du khách trong và ngoài tỉnh”.

Những năm gần đây, ngoài việc trùng tu, tôn tạo, Sơn La đã xây dựng Nhà lưu niệm để lưu giữ những hiện vật có giá trị của di tích tháp Mường Và. Bà Hoàng Thị Hồng, Quyền Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin huyện Sốp Cộp cho biết: “ Phòng Văn hóa và Thông tin đã tham mưu với UBND huyện Sốp Cộp ban hành các văn bản để giữ gìn di sản tháp Mường Và. Di tích tháp Mường Và có giá trị cao về văn hóa, nghệ thuật và mang đặc tính về văn hoá Phật giáo dòng Tiểu thừa tại Tây Bắc nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng.  Đây là một di tích được huyện và tỉnh đặc biệt quan tâm bởi nó gắn liền với dân tộc Lào”.

Với những giá trị về kiến trúc, nghệ thuật, tháp Mường Và là một biểu tượng văn hóa đặc sắc của vùng biên Sốp Cộp nói chung và dân tộc Lào nói riêng. Nó được coi là là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại, là nơi nguyện cầu của người dân về cuộc sống hòa bình, ấm no, hạnh phúc.