Bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc Thái trong thời kỳ hội nhập

Không khó để nhận ra những nếp nhà sàn truyền thống đã dần được thay thế bởi những kiến trúc hiện đại.

Khi nói đến cộng đồng dân tộc Thái, không thể không nhắc đến nhà sàn. Ðây chính là một không gian văn hóa thu nhỏ; là nơi con trai đan lát, đánh tính tẩu, thổi pí; con gái quay tơ, dệt vải, thêu thùa. Nhà sàn cũng là nơi minh chứng cho những mối tình đẹp, tục “chọc sàn” cùng những đêm hẹn hò, tâm tình của các đôi trai gái. Ðấy là hình ảnh, câu chuyện diễn ra trên không gian nhà sàn xưa kia, còn giờ đây, trong xã hội phát triển, mọi thứ đều tiện lợi và diễn ra nhanh, vội, chúng ta hiếm khi được chứng kiến, ngắm nhìn vẻ đẹp ấy. Không chỉ vậy, kiến trúc nhà sàn cũng thay đổi ít nhiều, những chiếc cột, xà, ván thưng bằng gỗ đơn sơ nhưng chắc chắn, cùng hoa văn, họa tiết được chạm khắc độc đáo, đẹp mắt đang có nguy cơ dần thay thế bởi bê tông, mái tôn.

Về những những bản làng hôm nay, không khó để nhận ra những nếp nhà sàn truyền thống đã dần được thay thế bởi những ngôi nhà xây kiên cố, kiến trúc hiện đại. Ðiều đáng lo ngại hơn cả là trong các bản làng của người Thái, kể cả các bản văn hóa du lịch, những ngôi nhà xây xuất hiện ngày càng nhiều. Việc xen kẽ nhà sàn - nhà xây làm mất đi cảnh quan đặc trưng của khu quần cư đồng bào dân tộc Thái, mất mỹ quan, giảm sức hút du lịch. Hình ảnh những người phụ nữ Thái ngồi dệt vải, dạy con gái thêu thùa trước khi lấy chồng, giờ đây cũng trở nên hiếm gặp.

Theo quan niệm của đồng bào dân tộc Thái, khi bước chân lên nhà sàn của người Thái thì trước đây trong gia đình nào cũng có chăn đệm được làm thủ công, nhà nào có nhiều tức là người con gái nhà đấy được đánh giá cao là chăm chỉ, là chịu khó. Tuy nhiên đến thời điểm hiện nay thì nó không còn được coi là một trong những yếu tố đánh giá về mức độ chăm chỉ hay chịu khó của người con gái nữa

Chị Lò Lưu Ly ở bản Địa, thị trấn Sông Mã, huyện Sông Mã chia sẻ: “ Phong tục tập quán hiện nay không còn yêu cầu cao về vấn đề phải tự dệt chăn, đệm nữa. Ví dụ như người con gái khi về nhà chồng, thay vì phải chuẩn bị một thời gian rất lâu cho việc thêu thùa, may vá thì hiện nay có thể mua các sản phẩm có sẵn ở ngoài chợ miễn sao là phù hợp với nhu cầu sử dụng và túi tiền của mỗi người ”.

Nếu như trước kia, đám cưới của đồng bào dân tộc Thái diễn ra trong không gian mang đậm bản sắc với những điệu khắp ngọt ngào, đằm thắm cùng tiếng pí bay bổng, thì nay, không khó để bắt gặp hình ảnh vẫn những bộ trang phục áo cóm, váy đen, khăn piêu, nhưng trai gái Thái không còn tay trong tay múa những điệu xòe truyền thống, mà cuồng nhiệt với vũ điệu nóng bỏng trong tiếng nhạc ồn ã, sôi động.

Hình ảnh những người phụ nữ Thái ngồi dệt vải, dạy con gái thêu thùa giờ đây cũng trở nên hiếm gặp.

Ông Lò Bình Minh, Hội viên chi hội Văn nghệ dân gian, Hội liên hiệp văn học nghệ thuật tỉnh Sơn La cho hay: “ Đám cưới người ta không còn hát những điệu dân ca Thái, không còn hát son trụ xôn xao mà nhảy múa những điệu với nhạc nước ngoài rất sôi động, thì chúng tôi thấy đây là một nguy cơ bởi nó sẽ mất dần đi những bản sắc văn hóa dân tộc thái. Là một người dân tộc Thái thì bản thân tôi cũng thấy rất trăn trở ”.

Trong bối cảnh đất nước hội nhập và phát triển như hiện nay, ngoài những mặt tích cực đem lại cũng đặt ra không ít khó khăn thách thức trong việc gìn giữ, bảo tồn các giá trị văn hóa, không chỉ dân tộc Thái mà cả các cộng đồng dân tộc khác của tỉnh. Nhiều lĩnh vực vốn được xem như bản sắc đặc trưng của một tộc người, như: trang phục, nhà ở, lối sống, văn hóa ứng xử, nhất là việc trao truyền văn hóa giữa các thế hệ... đang ngày càng mai một hoặc bị biến đổi.

Tiến sỹ Lường Hoài Thanh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu văn hóa các dân tộc Tây Bắc, Trường Đại học Tây Bắc cho biết: “ Bản thân những người thanh niên Thái họ đã bắt đầu tách khỏi hoạt động kinh tế nông nghiệp, đi làm ăn ở các vùng khác, xuống những công ty để làm việc, có nghĩa là thời gian để họ làm những công việc liên quan đến văn hóa truyền thống như thêu thùa, dệt thổ cẩm… không còn được duy trì như trước đây nữa, và đấy cũng là một trong những yếu tố khiến cho việc bảo tồn văn hóa có nguy cơ bị mai một”.

Đứng trước thực trạng đó, vấn đề bảo tồn, phát huy di sản văn hóa đang trở nên cấp bách, được Nhà nước, các cơ quan chính quyền và nhiều nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm. Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sơn La và Viện Nghiên cứu Văn hóa đã tổ chức hội thảo khoa học với sự tham gia của gần 80 nhà nghiên cứu, giảng viên, nghệ nhân trong cả nước. Nhiều vấn đề, giải giáp được đưa ra thảo luận, nhằm cụ thể hóa, nâng cao hiệu quả trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Những điệu xòe truyền thống giờ đây đã thay dần bằng những bản nhạc sôi động.

Tiến sỹ Nguyễn Thị Thanh Hoa, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam chia sẻ: “ Theo quan điểm mới hiện nay di sản văn hóa không chì tạo ra các giá trị mới về mặt tinh thần mà còn có những giá trị về mặt kinh tế, chẳng hạn như chúng ta có thể phát huy những giá trị về văn hóa để tạo ra những động lực thu hút du lịch để phát triển sinh kế cho người dân. Đó là những giá trị mà chúng ta cần phải hướng tới và những nỗ lực trong việc bảo tồn văn hóa nên đặt vào khuôn khổ như vậy”.

Từ bao đời nay, những giá trị văn hóa được đồng bào dân tộc Thái kết tinh, gìn giữ và kế thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt. Chính vì vậy, cốt lõi trong công tác bảo vệ, phát huy các giá trị văn hóa là việc thay đổi tư duy, nhận thức của chính cộng đồng dân tộc Thái trong việc tiếp nhận các yếu tố văn hóa hội nhập; gắn văn hóa song hành cùng phát triển du lịch, tạo sinh kế cho người dân, từ đó giúp cộng đồng thêm trân trọng và chủ động gìn giữ những di sản của chính ông cha mình để lại.

Với sự tâm huyết, tham gia tích cực của chính những người con dân tộc Thái, những người yêu văn hóa Thái cùng sự quan tâm của tỉnh nhà trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá của đồng bào dân tộc Thái. Tin tưởng rằng nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Thái trên mảnh đất Sơn La sẽ được gìn giữ, lưu truyền mãi mãi cho các thế hệ mai sau.