Sửa đổi Luật Tổ chức TAND để hệ thống chuyên nghiệp, hiện đại, liêm chính

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình - đồng thời là Trưởng ban soạn thảo Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) nhấn mạnh, việc xây dựng Dự án Luật này là cần thiết; nhằm thể chế hóa các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới.

Đồng thời, phát huy thế mạnh và khắc phục tồn tại, hạn chế của Luật Tổ chức TAND hiện hành; Đáp ứng đòi hỏi của tình hình, nhiệm vụ mới; Tham khảo có chọn lọc thành tựu khoa học pháp lý tiên tiến trên thế giới.

“Dự án Luật hướng đến mục tiêu hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của TAND; xây dựng hệ thống Tòa án chuyên nghiệp, hiện đại, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình khẳng định.

Về kết cấu của Dự thảo Luật gồm 154 Điều được bố cục thành 09 chương; trong đó, bổ sung 54 điều mới, sửa đổi 93 điều, giữ nguyên 07 điều.

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, Dự thảo Luật sẽ sửa đổi, bổ sung 05 nội dung lớn.

Luật hóa nhiệm vụ, đề cao trách nhiệm của Hội đồng xét xử

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án (các Điều 3, 15, 26, 28, 30), Chánh án cho biết, Dự thảo Luật bổ sung 02 nhiệm vụ, quyền hạn mới cho Tòa án, đó là: “Giải quyết, xét xử vi phạm hành chính theo quy định của Luật” để cụ thể hóa Nghị quyết số 27-NQ/TW và “Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử”.

“Vì đây là nhiệm vụ mà tất cả các Hội đồng xét xử đang thực hiện từ trước đến nay khi xét xử các vụ án. Giải thích áp dụng pháp luật trong xét xử của Hội đồng xét xử thực chất là giải thích, làm rõ trong bản án lý do áp dụng điều luật cụ thể trong hoàn cảnh, tình huống của vụ án. Quy định này không trùng lấn, không xung đột với thẩm quyền giải thích Hiến pháp, Luật, Pháp lệnh của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Việc luật hóa nhiệm vụ đang thực hiện trên thực tiễn này nhằm đề cao trách nhiệm của Hội đồng xét xử trong mỗi phán quyết tư pháp”- Chánh án nhấn mạnh.

Đáng chú ý, Dự thảo Luật quy định Tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Trong quá trình giải quyết các vụ án hình sự, Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được Cơ quan điều tra, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát thu thập, làm rõ tại phiên tòa và kết quả tranh tụng để xét xử.

Trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự, vụ án hành chính, Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà các bên đã thu thập, giao nộp cho Tòa án theo quy định của pháp luật tố tụng và kết quả tranh tụng để giải quyết, xét xử.

Đổi mới tổ chức bộ máy của Tòa án

Về hoàn thiện tổ chức bộ máy của Tòa án, Chánh án cho biết, dự thảo Luật quy định: Tổ chức lại bộ máy giúp việc của TAND cấp cao (Điều 51); Đặc biệt, đổi mới TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện theo thẩm quyền xét xử; Thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt (các Điều 62, 63).

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, đổi mới tổ chức bộ máy của TAND cấp cao để bảo đảm tính khoa học, phù hợp với quy trình tố tụng và tương đương với bộ máy của Viện kiểm sát nhân dân cấp cao.

“Đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm để thể chế hóa nhiệm vụ “bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử” được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW. Phù hợp với truyền thống tư pháp nước nhà khi Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định thành lập các Tòa án của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, phù hợp với quy định của Hiến pháp “Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Phù hợp với định hướng phát triển lâu dài của Tòa án” Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh.

Cũng theo Chánh án, thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt là thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng “xây dựng Tòa án chuyên nghiệp”.

“Nhiều Nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội gần đây đã đặt ra yêu cầu phải bổ sung, hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy phù hợp để đáp ứng yêu cầu giải quyết hiệu quả các vụ án, vụ việc có tính chất đặc thù. Các TAND sơ thẩm chuyên biệt được thành lập sẽ bảo đảm tính chuyên nghiệp trong tổ chức và hoạt động; phát huy trình độ chuyên môn cao của Thẩm phán, Hội thẩm trong xét xử các vụ án đặc thù, từ đó nâng cao chất lượng, hiệu quả giải quyết loại việc này”- Chánh án nói.

Khuyến khích Thẩm phán chuyên tâm phấn đấu

Về đổi mới, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của Tòa án, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết, sẽ đổi mới ngạch, bậc của các chức danh tư pháp quy định tại các Điều 91, 114, 11 về Thẩm phán, Thẩm tra viên, Thư ký. Điều này nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập của quy định hiện hành trong việc điều động, bố trí, thực hiện chính sách cho Thẩm phán. Nâng cao niềm tin của người dân đối với các cấp xét xử; khuyến khích Thẩm phán chuyên tâm phấn đấu cho hoạt động xét xử để trở thành các chuyên gia có trình độ cao.

Theo đó, Dự thảo Luật quy định chặt chẽ tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm các chức danh tư pháp (các Điều 95, 96, 97, 112, 113, 117) “bằng việc bổ sung nhiều quy định để nâng cao chất lượng đầu vào”.

Đáng chú ý, Dự thảo Luật đề cao trách nhiệm, tăng cường kỷ luật, kỷ cương và giám sát Thẩm phán tại các Điều 8, 21, 103, 104, 105, 150) bằng các quy định: Nhân dân giám sát hoạt động của Tòa án và thực hiện các quyền yêu cầu, kiến nghị với Tòa án theo quy định của pháp luật; Pháp điển hóa Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử của Thẩm phán; Quy định nhân dân và truyền thông tham gia quá trình xét xử; Tòa án thực hiện công khai hoạt động theo quy định của pháp luật để nhân dân giám sát; Trách nhiệm của Thẩm phán; Những điều Thẩm phán không được làm.

Lập Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia, bảo đảm độc lập xét xử

Về Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia (quy định tại các Điều 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44), theo Chánh án, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, thành phần của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia (Điều 38, 39).

Theo đó, Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia có chức năng tuyển chọn, trình Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm Thẩm phán, xem xét giải quyết các khiếu nại liên quan đến bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, khen thưởng, kỷ luật Thẩm phán; giám sát việc phân bổ biên chế, kinh phí, nguồn lực cho các Toà án nhân dân; bảo vệ Thẩm phán… để tăng cường tính khách quan, minh bạch trong việc cấp, phân bổ kinh phí, biên chế cho các Toà án.

Đồng thời, qua đó bảo đảm độc lập trong hoạt động của Thẩm phán và độc lập giữa các cấp Tòa án; phòng ngừa khả năng người lãnh đạo quản lý sử dụng công tác bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, khen thưởng, kỷ luật hoặc những biện pháp hành chính khác như một công cụ để tác động, làm ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử.

Theo Chánh án, đây là bước đi cụ thể nhằm thể chế hóa nhiệm vụ “Hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp Tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của Thẩm phán, Hội thẩm khi xét xử” được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW.

Đổi mới chế định nhân dân tham gia xét xử

Dự thảo luật sửa đổi, bổ sung quy định: Tiêu chuẩn về độ tuổi đối với Hội thẩm; Tiêu chuẩn của Hội thẩm TAND sơ thẩm chuyên biệt; Quy trình lựa chọn, giới thiệu, bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Hội thẩm; Quản lý Hội thẩm; Phân công ngẫu nhiên Hội thẩm giải quyết vụ án; Chế độ và các điều kiện bảo đảm hoạt động của Hội thẩm và Đoàn Hội thẩm;…. Quy định tại các Điều 122, 123, 124, 127, 130, 133, 134.

Theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, quy định này nhằm thể chế hóa chủ trương: “Ðổi mới và nâng cao hiệu quả cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án” được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW và khắc phục những vướng mắc, bất cập của thực tiễn.

Trang Nguyễn