Tết Hàn thực trong lòng dân Việt

Bánh trôi, bánh chay được bày bán trong ngày Tết Hàn thực

Nguồn gốc của Tết Hàn thực

Trong tâm thức nhiều người, mùng 3 tháng 3 là Tết bánh trôi, bánh chay. Tuy nhiên, ít ai biết tên gọi nguyên gốc của nó là Tết Hàn thực và phong tục cổ truyền này có nguồn gốc từ Trung Quốc. Giải thích theo nghĩa chữ Hán "Hàn" là lạnh, "thực" là ăn, "Tết Hàn thực" là tết ăn đồ lạnh.

Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn, gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.

Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.

Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Giới Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng.

Vua thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng từ mồng 3-3 đến mồng 5-3 âm lịch hàng năm). Từ đó ngày mùng 3-3 âm lịch hằng năm được coi là ngày Tết Hàn thực, nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất.

Tết Hàn thực trong lòng dân Việt

Mặc dù Tết Hàn thực có nguồn gốc từ điển tích như từ đất nước Trung Xoa xưa, song đối với người dân Việt Nam, Tết Hàn thực không phải để tưởng nhớ đến Tử Thôi mà mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc.

Cũng có tích kể lại rằng bánh trôi bánh chay có từ thời Hùng Vương và tục làm hai thứ bánh này để nhắc nhớ về sự tích "bọc trăm trứng" của Âu Cơ. Trăm viên bánh nhỏ tượng trưng cho trăm quả trứng của Đức Lạc Long Quân. Bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con lên rừng theo mẹ. Bánh chạy tượng trưng cho 50 quả trứng nở ra thành 50 người con theo cha xuống biển.

Tết Hàn thực ở Việt Nam được lưu giữ mãi trong quá trình dựng nước và giữ nước mang màu sắc dân tộc riêng. Ngày này, các gia đình làm bánh trôi bánh chay cúng ông bà, tổ tiên với ý nghĩa con cháu đều hướng về tổ tiên, nguồn cội.

Cũng trong dịp này, dù ai đi đâu, ở đâu đến ngày mùng 3-3 âm lịch cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình.

"Tết Hàn Thực 3/3 âm lịch năm nào nhà tôi cũng làm bánh trôi, bánh chay dâng lên ông bà tổ tiên. Tuy bận rộn nhưng tôi vẫn dành thời gian hướng dẫn các con cùng làm, để các con biết thêm những truyền thống văn hóa dân tộc, và luôn hướng về cội nguồn của mình", chị Nguyễn Thị Hoa, Tây Hồ chia sẻ.

Hiện nay, với nhịp sống hiện đại vô cùng bận rộn, nhiều gia đình không có nhiều thời gian sửa soạn xay bột, mua bột về làm bánh trôi, bánh chay. Thay vào đó, hầu như các gia đình mua bánh trôi chay về cúng và thắp hương. Tuy nhiên, bánh trôi bánh chay vẫn không thể thiếu trong Tết Hàn thực hàng năm và là món ăn truyền thống được nhiều người yêu thích.

Nhiều người mua bánh trôi, bánh chay đã được làm sẵn về cúng

Cũng có nhiều gia đình mua bột và các nguyên liệu bán sẵn ngoài chợ để về làm bánh trôi, bánh chay

Nga Đoàn