Hội thảo khoa học “Phòng ngừa, xử lý các hành vi sử dụng bạo lực đối với trẻ em”

Chủ tọa điều hành Hội thảo là PGS.TS. Nguyễn Thị Phương Hoa - Trưởng Khoa Luật Hình sự, Trường ĐH Luật TP.HCM và PGS.TS. Trần Văn Độ - Nguyên Chánh án Tòa án quân sự Trung ương, Phó Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao. Ngoài ra, Hội thảo còn thu hút đông đảo các tác giả, các nhà nghiên cứu và làm luật, giảng viên các khoa cùng sinh viên quan tâm về chủ đề đến tham dự.

Hội thảo có 21 đề tài trải dài trên nhiều vấn đề, khía cạnh về việc bảo vệ trẻ em khỏi các hình thức bạo lực khác nhau và các kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật, 05 bài tham luận nổi bật nhất được trình bày trực tiếp tại Hội thảo.

Trẻ em là đối tượng đặc biệt cần được quan tâm và bảo vệ hơn nữa

Trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất, đồng thời cũng là “mầm non” của đất nước, là tương lai của đất nước. Chính vì thế mà trẻ em phải là đối tượng cần được Nhà nước, xã hội đặc biệt quan tâm và bảo vệ khỏi các hành vi vi phạm, các hành vi bạo lực ảnh hưởng đến trẻ.

Theo báo cáo của UNICEF, 68,4% trẻ em Việt Nam từ 1-14 tuổi cho biết đã từng bị bạo hành bởi gia đình. Dù Việt Nam đã quan tâm và triển khai nhiều biện pháp nhằm phòng ngừa các hành vi làm tổn hại tinh thần và thể chất của trẻ em, song, trên thực tế vẫn xảy ra nhiều vụ phạm tội mang tính bạo lực với đối tượng này. Các tội phạm mang tính bạo lực đối với trẻ em bao gồm cả các hành vi tác động vật lý lẫn tấn công tinh thần trên thực tế hoặc trên không gian mạng, làm thiệt hại về thể chất, tinh thần của trẻ em, bao gồm cả xâm phạm tình dục.

Theo bài tham luận “Hoạt động phòng ngừa các tội phạm mang tính bạo lực đối với trẻ em trong thời gian qua tại Việt Nam và kiến nghị” của TS. Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh - Trưởng Bộ môn Tội phạm học, Khoa Luật Hình sự, Trường ĐH Luật TP.HCM, trong thời gian qua, Việt Nam đã triển khai khá nhiều biện pháp để bảo vệ trẻ em, phòng ngừa tội phạm mang tính bạo lực đối với trẻ em, thể hiện ở các biện pháp phòng ngừa trước như hoàn thiện pháp luật bảo vệ trẻ em, tăng cường đầu tư tài chính nhằm nâng cao đời sống vật chất; tuyên truyền, giáo dục từ gia đình, nhà trường và xã hội; đồng thời áp dụng các biện pháp nhằm phát hiện và xử lý sau khi tội phạm xảy ra.

Tuy nhiên vẫn còn tồn đọng nhiều hạn chế, như: Xã hội chưa nhận thức rõ ràng nhiệm vụ, vai trò của các hoạt động bảo vệ trẻ em, ngăn ngừa tội phạm do các văn bản luật liên quan ít được quan tâm, chú ý; Số vụ phạm tội xảy ra vẫn còn nhiều và có xu hướng gia tăng qua các năm; Các chủ thể phòng ngừa tội phạm chưa thực hiện tốt vai trò giám sát, bảo vệ trẻ em từ cấp cơ sở, chưa ngăn ngừa có hiệu quả sự xâm hại trẻ em từ môi trường sống, học tập của các em; Các chủ thể phòng ngừa chưa phát hiện kịp thời các vụ có dấu hiệu tấn công bằng bạo lực đối với trẻ em mà khi phát hiện sự việc thì tội phạm đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe, tinh thần của trẻ em…

Các hành vi phạm tội không chỉ xảy ra trực tiếp trên thực tế mà trong thời đại công nghệ số phát triển, tội phạm xâm hại trẻ em còn xảy ra trên không gian mạng. Bài tham luận “Phòng ngừa, xử lý các hành vi xâm hại tình dục trẻ em trên không gian mạng - Hướng dẫn của Liên hợp quốc và kinh nghiệm cho Việt Nam” của ThS. Nguyễn Phương Thảo và ThS. Hà Ngọc Quỳnh Anh đã gợi mở các vấn đề xoay quanh chủ đề trên, đồng thời đưa ra kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam.

Trình bày tại Hội thảo, ThS. Nguyễn Phương Thảo - Giảng viên Bộ môn Luật tố tụng hình sự, Khoa Luật Hình sự, Trường ĐH Luật TP.HCM - đã đưa ra khái niệm “Xâm hại tình dục trẻ em trên không gian mạng” như sau: Xâm hại tình dục trẻ em trên không gian mạng là việc sử dụng không gian mạng để thực hiện các hành vi xâm hại trẻ em liên quan tới tình dục, thể hiện ở hành vi sử dụng công nghệ kỹ thuật số để (1) gạ gẫm trẻ em vì mục đích tình dục; (2) gạ gẫm trẻ em tham gia vào các hành vi lạm dụng tình dục trực tuyến như phát video trực tiếp, sản xuất và phân phối tài liệu lạm dụng tình dục trẻ em và thông qua đó để tống tiền.

Qua đó chúng ta thấy được rằng, các hình thức của tội phạm diễn ra ngày càng đa dạng, thực hiện trên nhiều không gian các nhau, cách thức khác nhau. Và dù bằng hình thức nào thì trẻ em vẫn đang phải gánh chịu quá nhiều tổn thương, ảnh hưởng đến tâm lý và sự phát triển của trẻ nói riêng, sự phát triển của xã hội nói chung.

Những con số đáng báo động…

Theo báo của UNICEF, có gần 68,4% trẻ em trong độ tuổi 1-14 tuổi ở Việt Nam đang phải đối mặt với một dạng thức bạo lực trong gia đình; khoảng 20% trẻ em gái và trẻ em trai 8 tuổi nói rằng các em bị trừng phạt thân thể ở trường. Bên cạnh đó, theo báo cáo của Đoàn giám sát tối cao của Quốc hội  về phòng, chống xâm hại trẻ em được Quốc hội thảo luận trực tuyến trong phiên họp ngày 27/5/2020, các tội xâm hại tình dục chiếm đa số: 84% (6.429 trẻ em); bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe: 9.5% (727 trẻ em); bị mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt: 3,4% (264 trẻ em); còn lại là các hành vi phạm tội khác.

Thống kê về những hành vi và số liệu liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em trên không gian mạng ở Việt Nam tính đến năm 2022 được ghi nhận trong Báo cáo “Ngăn chặn hành vi gây tổn hại ở Việt Nam: Hiện trạng - Bằng chứng về bóc lột và xâm hại tình dục trẻ em qua mạng”, mỗi ngày có hơn 720.000 hình ảnh xâm hại trẻ em được đưa lên mạng; 8% trẻ em nhận được lời bình luận khiếm nhã khiến các em không thoải mái; 5% trẻ em nhận được hình ảnh nhạy cảm không mong muốn qua Facebook, Zalo và những hình ảnh này chủ yếu đến từ người không quen biết (40%) và bạn bè là người trưởng thành, người trong gia đình (40%).

Tuy nhiên, rất ít trẻ em lên tiếng nói cho người lớn hoặc công an biết. 43% trẻ em chọn cách giữ im lặng hoặc chỉ nói với bạn bè. Theo thống kê, lý do chính là vì các em cảm thấy sự việc không đủ nghiêm trọng và có báo thì cũng chẳng giải quyết được gì; nỗi sợ và sự xấu hổ liên quan đến việc coi trọng trinh tiết, danh dự gia đình, định kiến giới và uy tín cộng đồng trong văn hóa Việt Nam.

Thực trạng trên cho thấy, tội phạm liên quan đến trẻ đang có xu hướng gia tăng về số lượng cũng như hình thức phạm tội. Tuy nhiên xã hội lai chưa thực sự cảm thông, giúp đỡ và bảo vệ các em tránh khỏi các hành vi vi phạm hoặc khi tội phạm đã hoàn thành.

Một số kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật tại Hội thảo

Theo LS. Trần Văn Linh, lỗi của gia đình trong các vụ việc trên là rất lớn vì không tạo ra một môi trường giáo dục đúng mực và thân thiện với trẻ, bên cạnh đó còn do môi trường sống, học tập tác động. Đối với vấn đề bạo lực thể chất trẻ em trong gia đình, phát biểu tại Hội thảo, TS. Lê Nguyên Thanh cho biết nguyên nhân dẫn đến các hành vi trên rất đa dạng, như tâm lý sở hữu con cái và thói quen dạy dỗ có phần bạo lực, tâm lý bạo lực gia đình là việc riêng và không nên can thiệp… Gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường nuôi dưỡng, chăm sóc, quản lý trẻ thường xuyên và quan trọng nhất, chính vì vậy cần phải bắt đầu từ gia đình đầu tiên (thay đổi nhận thức chung, phổ biến pháp luật…).

ThS. Mai Thị Lâm đưa ra kiến nghị, cần phải cách ly người phạm tội với trẻ trong quá trình điều tra, giải quyết vụ án để tránh trẻ bị ảnh hưởng tâm lý, đồng thời phải đẩy nhanh tiến độ điều tra vụ việc.

Tham luận “Bảo vệ bị hại là trẻ em trong các vụ án về tội phạm sử dụng bạo lực theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam - tiếp cận từ một số chuẩn mực quốc tế” của ThS. Lê Thị Thùy Dương và ThS. Đinh Văn Đoàn đã đưa ra một số định hướng hoàn thiện quy định pháp luật. Theo đó, Việt Nam cần nghiên cứu, tiếp thu có chọn lọc một số chuẩn mực pháp lý quốc tế về  bảo vệ bị hại là trẻ em trong các vụ án về tội phạm sử dụng bạo lực như: quyền được hỗ trợ, bồi thường thiệt hại từ phía Nhà nước; không áp dụng biện pháp cưỡng chế tố tụng, cụ thể là biện pháp dẫn giải đối với người bị hại là trẻ em; tạo cơ sở pháp lý chặt chẽ để bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người bị hại: được bảo mật thông tin, được trợ giúp pháp lý, được đảm bảo giải quyết nhanh chóng, kịp thời…

TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng đã đề ra một số biện pháp, kiến nghị sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2015 (“BLHS năm 2015”) để đảm bảo quyền và lợi ích cho trẻ em, phù hợp với quy định của Công ước về quyền trẻ em trong bài tham luận “Bảo vệ trẻ em là nạn nhân của các hành vi bạo lực bằng pháp luật hình sự Việt Nam”. Bài tham luận đã chỉ ra những điểm chưa hợp lý trong BLHS năm 2015 như: Chính sách xử lý nghiêm khắc đối với người chưa thành niên nói chung và hành vi bạo lực đối với các hành vi bạo lực đối với trẻ em nói riêng chưa được ghi nhận trong Điều 3 BLHS năm 2015 về Nguyên tắc xử lý; Luật hình sự Việt Nam chưa bảo đảm việc bảo vệ người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi khỏi các hành vi bạo lực; Một số hành vi bạo lực bạo lực đối với trẻ em có tính nguy hiểm cao chưa được tội phạm hóa trong BLHS năm 2015 (như các hành vi bạo lực tinh thần); Một số quy định của BLHS năm 2015 về các tội phạm có tính chất bạo lực đối với trẻ em còn tồn tại các hạn chế, vướng mắc nhất định. TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng kiến nghị, nên hạ độ tuổi xác định là trẻ em, theo đó, người dưới 18 tuổi được xác định là trẻ em để phù hợp với tinh thần của Công ước về quyền trẻ em, bảo vệ toàn diện hơn người trong khoảng độ tuổi từ 16 đến dưới 18 tuổi. Đồng thời kiến nghị sửa đổi một số điều khoản trong BLHS năm 2015 để siết chặt các quy định pháp luật đối với các hành vi xâm phạm trẻ em.

Việc phòng ngừa, xử lý các hành vi sử dụng bạo lực đối với trẻ em luôn phải được đặt lên hàng đầu. Các biện pháp phòng ngừa phải được chú trọng hơn nữa để đảm bảo giảm thiểu tỷ lệ phạm tội đối với trẻ em, tránh việc tội phạm xảy ra mới khắc phục hậu quả. Hội thảo khoa học “Phòng ngừa, xử lý các hành vi sử dụng bạo lực đối với trẻ em” của Trường ĐH Luật TP.HCM không chỉ tạo ra môi trường học thuật trao đổi chuyên môn của các chuyên gia pháp luật mà còn là cơ sở để Nhà nước tham khảo, hoàn thiện các quy định pháp luật nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của trẻ em, phát triển xã hội.